” Güneşin zirveyi aşıp ( batıya) ağmasından gecenin karanlığının iyice çökmesine kadar ( geçen zaman dilimlerinde ) namazın hakkını vererek kıl; ve bir de sabah ( namazı) okuyuşunu: unutma ki sabah okuyuşu, oldu olası ( insanı her tür manevi) algıya açık hâle getirir.” ( İsra sûresi, âyet 78)

     Malum olduğu üzere, normal şartlar içersinde her namazın vaktinde kılınması gerekir. Ancak geçerli bir mazeretin olması halinde namazlar cem edilerek kılınabilir. “İki namazı birleştirmek ” manasına gelen cem, öğle ile ikindi namazlarının öğle veya ikindi vaktinde; akşam ile yatsı namazlarının da akşam veya yatsı vaktinde kılınmalarını ifade eder.

     Hanefi mezhebine göre cem’ sadece hacılar için mevzu bahistir. Hanefi mezhebine göre hacılar, Arafat alanında öğle ile ikindiyi, Müzdelife de ise akşam ile yatsı namazlarının birleştirilerek kılınmazı lazımdır.

     Yaşayan mezheplerden Maliki, Şafii ve Hanbeli mezheplerinde, aralarında bir kısım nüans ihtilaf ve ihtilaf olmakla biirlikte seferilik, yağmur, fırtına gibi mazeretlerde, öğle ile ikindiyi veya akşam ile yatsı namazını cem’i takdim veya cem’i tehir yoluyla kılmak caizdir.

     Örneğin seferde olmak, imtihan saatiyle çakışmak, doktorun ameliyatta iken namazı vaktinde kılamaması gibi önemli, acil, mühim özürlerin bulunduğu hallerde, Hanefi olan birisi de diğer üç mezheebin hükümlerine uyarak, taklit ederek belirtilen namazları cem ederek kılabilir. Namazları cem ederek kılacak kişinin bu namazları peş peşe  ve sırasına göre kılar: iki farz arasındaki sünnnetleri kılmaz.

     ” Gündüzün iki eteğinde ve gecenin gündüze yakın vakitlerinde namazı ikame et! Unutma ki iyilikler kötülükleri giderir: işte bu, öğüt alacaklara bir hatırlatmadır.” ( Hûd sûresi, âyet 114)

     Zikredilen bu âyet namazın vakit sayısının beş olduğunun dilsel delilidir. ” Gündüzün iki eteğinde” ifadesinin iki vakte tekabül ettiği açıktır. ” Gecenin gündüze yakın vakitlerinde” diye ifadesini bulan ibaredeki zulefen, ” gecenin gündüze sarkan saatleri ve gündüzün geceye sarkan saatleri” için kullanılır.

     Buna göre, bu âyette beş vakitten söz edildiği dilsel bir sonuçtur. Tartışılabilir olan, bu âyette kaç vakte atıf yapıldığıdır. Beş vaktin zamanları ve namazın diğer ayrıntıları. Hz. Peygamber’in uygulamalarııyla sabittir.

     On binlerce insan bu uygulamaları nesilden nesile taşıımıştır. Âyetten de çıkarılacağı gibi, Hz. Peygamber ” gündüzün iki eteğini” öğle ve ikindi, ” gecenin gündüze yakın vakitlerini” de akşam yatsı ve sabah olarak uygulamıştır.

     Bilindiği üzere, ülkemiz Müslümanları cem konusunda bir hayli sıkıntı ve zorluk yaşamaktadır. Buunun sebebi de bir mezhebe sıkı sıkıya bağlılıktan kaynaklanmaktadır. Halbu ki, bu durum bana göre zorluk, müşkülat ve eziyet çekmedir.

     ” Bu konunun fiili sünnette ki delili biliyorsunuz. Hacc’da öğle ile ikindi, akşam ile yatsı namazları birleştirilerek Hz. Muhammed  (as) tarafından kıldırılmıştır. Bu ras gele bir iş olmadığı gibi ras gele bir rivayet de değildir. Olay bir kitleyle birlikte yapılmıştır. Tarih boyu kitle halinde de tekrar edile gelmiştir. 

     İkincisi; Buhari’de zikredilen bu konuyla ilgili hadislerdir. Medine’de olağan üstü bir durum olmadığı halde öğle ile ikindi akşam ile yatsı namazlarının bir vakitte Peygamberimizce kıldırılmış olmasıdır. 

     Bu konunun Kur’ani boyutu ise namaz vakitlerini bildiren ayetlerde üç vaktin ana vakit olarak bildirilmiş olmasından ( gece , gündüz ve fecr) kaynaklanmaktadır. 

    İsra 78 ayeti ile Hud 114 ve Taha 130 ayetlerinden bu çıkarım yapılmaktadır. Bu konudaki rivayetler ve kanaatler çok çeşitli ve geniş olduğundan girmek istemiyoruz. Merak edenler bu ayetlerin tefsirlerine bakabilirler. Bizim burada söyleyeceğimiz şudur; Hz. Muhammed (as) hacc’da birleştirme yapmıştır.  Hz. Muhammed bunu hevasından yapmayacağına göre düüşünmemiz gerekiyor. Yapmasına rağmen İlahi bir ikaz almamıştır. Buda yapılanın Şari’in maksadına uyguunluğunu gösterir. Bu uygulama İlahi onaydan geçmiş demektir. 

     Peygamber hayatta iken yapılan bir iş uygun değilse, Allah tarafından düzeltilebilir. Bu konuda bir ikaz yooktur. Bize yakışan onun sünnetine ittiba ederek namazlarımızın çoğunu beş vakitte kılmak, istisna olarak da beş vakti üç vakitte kılmaktır. Peygamberimizin uygulamaları bize bunu göstermektedir. Doğrusunu Allah bilir diyoruz. ” ( Müsl. Sorunları, H. Bülbül, sayf. 469)

     Söz konusu alıntı ifadelerden de anlıyoruz ki, aziz İslam ve mukaddes kitabımız  aziz  Kur’an; bu ve benzeri alanlarda Müslümanlara yol göstermiştir. İslam’ı kamil bir şekilde muntazam  olarak  yaşamak isteyenlere yol göstermiştir.

      Yeter ki, 21 nci asrın Müslümanları çalışsın, Kur’an’ı baş ucu kitabı yaparak, bunaldıkları, zorlandıkları zaman hemen ona koşsunlar, onun aydınlık yolundan yürüyerek çağları kuşatmış olsunlar. Şu ayeti kerimeye dikkatlerinizi çekmek istiyorum:

     ” Öyleyse , artık onların söyleyeceklerine karşı sabırlı ol! Bir de güneşin doğumundan önce ve batımından önce Rabbinin aşkın olan yüce zatını ( namaz kılarak) hamd ile an! Yine gecenin bazı saatlerinde ve gündüzün belli zamanlarında ( namaz kılarak) O’nun yüce zatını an ( ki , O’ndan ) razı olduğun belli olsun!” ( Tâhâ sûresi, âyet 130)

      ” İslam’da keyfiliğe hiç bir zaman yer yoktur. Keyfilik ” hevasını ilah ediinmek” olarak gösterilmektedir. (  25/43) Özellikle ibadetlerde birebir itaat vardır. Bu konudaki nebevi uygulama esas alınmak zorundadır.

     Cem konusunda Peygamberimiz ömründe bir defa Medine mescidinde her hangi bir olağan üstü bir durum olmadan, öğle ikindi, akşam ile yatsı namazlarını birleştirerek kıldırmıştır. Seferde ise  durumlarının elverdiği ölçüde ( 4/101-103) kısaltarak ve birleştirerek de kıldırmıştır. 

     Bizler de aynen bu uygulamaya aynı şartlar altında ittiba etmekle yetinmeliyiz.  Mukîm iken bir defa yapmış olması Allah doğrusunu bilir kaydıyla yapılabilirliğini göstermek içindir diyoruz. 

     Ancak Nebevi uygulama namazların genellikle beş birazının da beş vakti üç vakitte kılldırdığı şeklindedir. Bu işin gerekçesiz aklımıza estikçe yapılması söz konusu olamaz. Mutlaka Allah indinde meşru olacak bir gerekçeye dayanması gerekir. ( imkansızlık, unutmak gibi). Seferlerde namazları kısaltma gerekçesi Nisa 1101’de verilmektedir.  Can korkusunun olmadığı bir seferde namazı kısaltmak caiz görünmemektedir. Özellikle bu konuya dikkat edilmelidir. 

     Bu güne kadar ilmihali bilgilerle yetinen insanların dikkatine diyoruz. Namazı kısaltmanın gerekçesi sefer değil düşmanın size zarar verme endişesidir. Can korkusunun olmadığı bir yerde sefer bahanesiyle namazları kısaltmak, yapılamayacak  bir iş olarak gözükmektedir. 

     Allah sefer için ” sefere” fiili kullanırken namazı kısaltmaya esas olacak çıkış için ise ” darabe” fiilini kullanmıştır ki bunun anlamı ” savaş için yürüdüğünüzde” demektir. Bu ruhsat oruç için verilmiş ” seferde veya hasta olursanız bir başka günde tutarsınız.” şeklinde ( 2/184) namaz için değil. Bunun farkını görebilmek için Nisa 101. ayetten 104. ayete kadar okuyup Bakara 184. ayetiyle kullanılan fiiller ve ifadeler açısından karşılaştırdığınızda durum anlaşılacaktır.” ( a.g.e.say. 470)

      Netice olarak;

     Yukarı satırlarda izah edildiği gibi, bu mevzuda zaman zaman toplum iki arada bir derede kalmaktadır. Bir tarafta, yüzlerce yazılmış ilmihal kitaplarının çelişkili ifadeler içermesi sebebiyle zorluk yaşanmakta,diğer taraftan mezhep bağnazlığı nedeniyle, “bu görüş bana uygun değildir, benim mezhebim dışındadır” görüş ve anlayışı sebebiyle açık seçik bilinen İslamî emirler yaşanamamktadır.

     Bu mes’ele üzerinde görüş beyan etmesi gereken kurum başta Diyanet İşleri Başkaanlığı ve İlahiyat Fakülteleridir. Bu iki kurum baş başa vererek, millete yol ve yöntem sunarsa sanırım, bir kısım muğlak konular aşılacak, zor sanılan mevzular aydınlanmış olacaktır.

      Diğer taraftan, bizim millet olarak en büyük eksiikliğimiz Kur’an’ı yukarılara asmamızdır. Yukarılardan indirerek yüce anlamlarına eğilirsek, sanırım, zor sanılan mes’eleler kolaşlaşacak, Kur’an okumamızın, anlamamımzın bir faydası da aziz Kur’an’ı mezarlık kitabı olmaktan kurtarmış oluruz.

      Seferilik konusunda bir örnek daha vermek istiyorum: Hanımların, 90 kilometreden öteye yalnız başına yolculuk yapmamaları sorunudur. Bu durum sadece hacca giderken konuşuluyor ama, normal seferlerde kat’iyyen mevzu bahis edilemez. Bu da bir çelişki değil midir?

     Rabbimiz!.. Bu aziz millet evlatlarına tükenmez ilim, bitmez Kur’an anlayışı lütfetsin!.. Selam ve dua ile…

*

     Şerafettin Özdemir